O projekcie

Adaptacja, percepcja i recepcja wyrazów obcych w języku polskim i czeskim. Uwarunkowania językowe, psychologiczne i historyczno-kulturowe

Projekt o nazwie APPROVAL ma na celu zbadanie czynników wpływających na recepcję i adaptację wyrazów obcych w języku. Zakładamy, że czynniki te są wielorakie: jedne mogą być związane z ludzką percepcją, a więc słabo uwarunkowane kulturowo, inne mogą wynikać ze struktury danego języka, jeszcze inne z tradycji piśmienniczej danego narodu lub z właściwej danej kulturze otwartości na wpływy obce.

Adaptację wyrazów zapożyczonych rozumiemy szeroko: składają się na nią nie tylko zmiany w ich wymowie i pisowni, włączanie ich w odpowiednie paradygmaty fleksyjne i czynienie punktem wyjścia procesów derywacyjnych, ale też procesy, w których ustala się znaczenie wyrazu zapożyczonego w języku-biorcy. W związku z tym podjęliśmy systematyczne badanie par wyrazowych, w których jednym elementem jest wyraz synchronicznie obcy, a drugim jego rodzimy synonim, a także par wariantów jednego wyrazu różniących się stopniem adaptacji. Zaobserwowane różnice zamierzamy wyjaśnić wpływem czynników językowych, psychologicznych i historyczno-kulturowych oraz zbadać wzajemną rolę jednych i drugich.

Ważną częścią projektu jest poszukiwanie czynników warunkujących recepcję i adaptację zapożyczeń w samej formie wyrazów zapożyczonych (dźwiękowej i graficznej). Przyjmujemy hipotezę, że forma wyrazu nie jest obojętna dla jego funkcjonowania w języku. W szczególności obca forma nasuwa inne skojarzenia niż forma rodzima lub dobrze przyswojona, a różnice skojarzeń mogą wpływać na inny rozwój znaczeniowy zapożyczeń niż ich rodzimych odpowiedników bądź hamować adaptację zapożyczeń.

Badania psychologiczne ujawniły, że słowa mające strukturę właściwą wyrazom danego języka są odbierane inaczej niż słowa, które swoją budową zdradzają swoją obcość (desygnaty tych drugich odbierane są np. jako trudniejsze i związane z większym ryzykiem). W związku z tym planujemy zbadanie metodami psycholingwistyki recepcji wyrazów synchronicznie obcych w porównaniu z wyrazami rodzimymi i osadzenie wyników w kontekście dotychczasowych ustaleń nt. recepcji wyrazów brzmiących znajomo lub nieznajomo dla osób badanych.

Równolegle do badań nad percepcją będą prowadzone badania korpusowe nad recepcją i adaptacją wyrazów obcych w języku polskim i czeskim. Języki te są strukturalnie podobne, ale ich historia jest różna, a rozbieżne doświadczenia historyczne sprawiły, że ich użytkownicy mają inny stosunek do wyrazów zapożyczonych.

Projekt finansowany jest ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2011/03/B/HS2/02279.

 

Nazwa APPROVAL – od Adaptation, Perception and Reception of Verbal Loans – ma przypominać, że wyrazy zapożyczone stanowią o bogactwie języka i w normalnych warunkach nie są dla niego zagrożeniem. Postawy purystyczne mogą być historycznie uzasadnione, ale często wynikają tylko z braku zrozumienia, że wyrazy obce – choćby z powodu swojej obcej genezy i obcego brzmienia – nie są funkcjonalnie równoważne swoim rodzimym lub dawno przyswojonym odpowiednikom. Nawet jeśli obce słowo i jego rodzimy odpowiednik mają ten sam desygnat, to różnią się funkcjonalnie pod innymi względami. Nic dziwnego, że wyraz obcy często pozostaje w języku i jest używany na równi z jego rodzimym synonimem, przez który miał być zastąpiony. Wymyślając rodzime zastępniki dla słów zapożyczonych, puryści często nie osiągają celu, paradoksalnie natomiast bogacą język.